In zeven artikelen laat ik zien wat Jezus bedoelt, wat Zijn Vader voor ogen heeft; herstel van de gevolgen van de zondeval, herstel van de beelddragers van God, herstel van man&vrouw.
Wie in Christus is, is een nieuwe schepping (2Kor 5:17). Geschapen om goede werken te doen, die God tevoren bereid heeft, opdat wij daarin zouden wandelen (Ef 2:10). Werken, door individueel gelovigen, mannen of vrouwen, en mannen met hun vrouwen, bewerkt door één en dezelfde Geest, die elkeen (ἰδίᾳ ἑκάστῳ) in het bijzonder toedeelt , gelijk Hij wil (1Kor.12:11).
De eerste gemeenten ontstonden in een cultuur die het mogelijk maakte dat het evangelie voor iedereen bereikbaar was. Een cultuur die veel ruimte bood aan vrouwen om autonoom te zijn. Grote opwekkingen in Engeland en Wales of in China laten precies hetzelfde zien; vrouwen die door de Heilige Geest zonder uitzondering gebruikt worden om mensen te leren wie Jezus is. Gelukkig hebben zulke vrouwen zich niet laten kisten met kerkelijke regels van nu, en hebben die vrouwen alle ruimte gebruikt om de boodschap van redding te delen?
Wie het laatste hoofdstuk van de Paulus’ brief aan de Romeinen leest beseft dat vrouwen een grote rol hadden in de eerste gemeenten. Wie kijkt naar Apollos en Prescila zien de gelijkheid in geestelijke zin, man&vrouw in de bediening van het onderwijzen. Wie kijkt naar Lydia ziet een vrouwelijk ondernemer die een gemeente bij haar aan huis runt. Wie kijkt naar de eerste vrouwelijk martelaren, die ziet geen verschil tussen mannen en vrouwen die omwille van Jezus’ naam stierven. Wie durft verder te kijken dan de kerkelijke traditie? Welke man durft of kan in de schoenen te gaan staan van deze vrouwen?
Laveren tussen vier culturen
Vrouwen werden binnen de Grieks-Romeinse culturen gewaardeerd. Kunst laat zien dat hun schoonheid en status een plek hadden. In het tafereel van een huwelijk hieronder wordt duidelijk dat de vrouw van waarde was. Er werd veel wijsheid, invloed en macht toegekend aan vrouwelijke goden, en dat zegt genoeg. Een paar op rij: Afrodite, de godin van vruchtbaarheid, liefde en schoonheid; Artemis, de godin van de jacht en dochter van Zeus; Athena, de godin van de oorlog; Hera, de godin van het huwelijk en koningin van Olympus. De vrouwen rond keizers hadden vaak een tactische en diplomatieke rol, zonder hen waren veel keizers eerder aan hun einde gekomen1.
Dat er geen maatschappelijk en religieus onderscheid was tussen mannen en vrouwen bleek bij de eerste vervolgingen. Vrouwen van status, net als (hun) mannen, werden terechtgesteld door de Romeinen omdat ze van hun geloof Jezus vertelde; vrouwen uit Rome, Griekenland, Klein Azië2.
Vrouwen stonden naast Paulus in een actieve bediening om het evangelie te delen. Het is onmogelijk om Paulus’ visie over vrouwen te verstaan zonder stil te staan bij de culturen waaruit deze vrouwen kwamen. Culturen waarin ook de eerste gemeenten hun christenleven moesten leven. Paulus moest rekening houden met de cultuur waarin gemeenten zich bevonden en paste zich aan (1Kor.9:19-23). Paulus leefde als Griek tussen de Grieken en als Jood tussen de Joden. Paulus zou niet hebben gewild dat gemeenten onnodig in ongenade zouden vallen omdat ze geestelijk onschuldige cultuurgewoonten zouden opgeven.
Het huwelijk was per cultuur anders. Bij de Romeinen had de vrouw haar plaats in het maatschappelijk systeem, ook al werd de wereld door mannelijke macht en kracht geregeerd en geterroriseerd. De Romeinse vrouw was wel onder haar vader gesteld tot die positie werd overgedragen naar de man met wie ze zou huwen. Vanaf dat moment had de vrouw ook een erepositie die haar man toekwam, vaak ook een diplomatieke positie, daar waren vrouwen trots op.
Zowel in de Griekse- als Romeinse cultuur bepaalde de maatschappelijke status welke mogelijkheden er waren voor vrouwen. Vrouwen van stand konden in de Romeinse cultuur zelfs beschermvrouwe worden, een maatschappelijk juridische status met aanzien. En achter de schermen waren er vrouwen die grote politiek invloed uitoefenen, zelfs op keizers.
Vanaf Alexander de Grote heeft de Griekse cultuur in Klein Azië gedomineerd, maar ook zijn er sporen nagelaten van India tot in Noord Afrika. In Griekenland was er meer sociaal bewustzijn en waren er meer gewone vrijheden voor vrouwen. Ook was de praktijk van scheiden geregeld, voor zowel voor de man als voor de vrouw. Toch waren openbare maatschappelijk functies voor vrouwen beperkt, veel meer dirigeerde ze op de achtergrond. De Grieks-Romeinse cultuur werd, zoals veel culturen, gekenmerkt door de overheersing van mannelijke kracht. Dat gold ook voor het toenmalig Klein Azië, wat we kennen als het tegenwoordig Turkije.
Voor Joodse vrouwen was die beperking minder dan binnen de Griekse cultuur, Joden hebben zich altijd aan weten te passen en toch een redelijke vorm van vrijheid weten te behouden die bij hun religie paste. Voor Joodse en Griekse vrouwen was hun thuis wel de eerste plek, maar zeker Joodse oudere vrouwen of weduwen konden zich volkomen ontplooien binnen hun cultuur, zelfs actief worden in de Tempel.
De positie van de vrouw onder de Macedoniërs was weer anders. De invloed van Macedonische vrouwen van adel maakte dat vrouwen meer vrijheid genoten dan in andere delen in het Grieks-Romeinse rijk. De Filippenzen leefden in oost Macedonië, en in Fil.4:2 worden twee vrouwen uit Filippi genoemd die met Paulus vooraan streden voor de prediking van de goede boodschap. Ook Lydia, die oorspronkelijk uit Tyatira kwam (huidig west Turkije) leefde als zelfstandig ondernemer in Filippi, en had de gemeente bij haar aan huis (Hand.16:14-15, 40).
Dat Paulus zwijgt over de positie van vrouwen in zijn brieven aan de Filippenzen en aan de gelovigen van Thessaloniki roept de vraag op: in hoeverre bepaalde de cultuur het probleem tussen mannen en vrouwen in de gemeente. Wie zijn/haar Bijbel goed en eerlijk leest moet bekennen dat de Griekse gelovige mannen nogal een los seksueel moraal hadden. Paulus moest daarom vooral mannen bewust maken van hun verantwoordelijkheid thuis en tegenover hun vrouwen voordat ze een verantwoordelijkheid in de gemeente zouden krijgen. Waarom Paulus aan Timotheüs schreef dat deze niet te snel handen op moest leggen, ofwel verantwoording moest geven aan… dat had te maken met zonden van mannen die dezen dan meenamen de gemeente in.
Eerlijk!? Wanneer Paulus zoveel aandacht moest geven aan het geestelijk moraal van mannen, dan waren eerder de mannen het probleem in de kerk dan vrouwen.
Paulus en de Middelandsezee cultuur
Kenneth E. Bailey was professor Theologie en Arabische talen en heeft veertig jaar van zijn werkzame leven in de landen van de Bijbel gewoond en daar onderwezen. Hij heeft daar veel cultureel historisch onderzoek gedaan en is wellicht de best gedocumenteerde auteur als het gaat om de culturen waarin de eerste gemeenten ontstonden.
Hij laat zien hoe je Paulus beter kunt begrijpen vanuit de toenmalige verhoudingen tussen mannen en vrouwen in verschillende lagen van de samenleving. De geschiedenis rond hoofdbedekking bij vrouwen blijkt uit onderzoek niet slechts een Joods gegeven, maar ook Grieks-Romeins. Paulus hield rekening met die culturen waarin de verschillende gemeenten leefden, en dat moet ons helpen om beter te verstaan van wat Paulus schreef.
De Bijbel en de vroege christenheid.
“Backgrounds of Early Christianity” door Everett Ferguson is een klassieker waarin duidelijk het onderscheid beschreven is tussen de culturen in de Romeinse-, Griekse-, Macedonische- en Joodse wereld. De positie van vrouwen in de verschillende culturen, en hoe het huwelijksleven daarin zijn plaats had wordt met die boek zeker duidelijk. Deze geschiedenis laat zien dat Paulus genuanceerd moet hebben geschreven over het onderwerp man&vrouw. Paulus wees de culturele gewoonten rond huwelijken niet af, hij vulde dat aan met geestelijke diepgang vanuit Gods ethiek. Everett Ferguson maakt je bewust dat je niet met een kerkelijke bril je Bijbel moet lezen maar stil moet staan bij de culturen van toen.
Philip B. Payne is opgeleid aan Cambridge en heeft onderzoek gedaan naar gedeelten in de Griekse teksten van Paulus en de evangeliën die cultureel zijn beïnvloed. In zijn boek ‘Man and Woman, One in Christ’ laat hij de invloeden zien van culturen op de Griekse teksten. Daarin wordt duidelijk dat er, bij het overschrijven van al die losse brieven en evangeliën, ook kanttekeningen zijn gemaakt bij oorspronkelijke teksten, en daarna zijn meegenomen in wat later als “Griekse grondtekst” voor vertalingen is gebruikt. Zie hiervoor dit artikel.
Cultuur of cult?
Het is een uitdaging om vragen te durven stellen bij de Bijbel, zeker als bepaalde tradities het idee geven dat “het altijd zo is geleerd en dus ook wel zo zal zijn”. Dat altijd is niet langer dan een paar eeuwen voor de protestanten, en voor evangelischen nog korter. Maar zoals eerder genoemd laten de opwekkingen in Engeland, in Wales, in China en ook opwekkingen onder de moslims zien dat God culturen gebruikt en doorbreekt omwille van de redding van mensen. De grootste cultuurbarrières worden doorgaans door mannelijkheid en ego opgeworpen, en zullen door hen dan ook met hand en tand beschermd worden.
De geschiedenis leert dat God culturen gebruikte wanneer vrouwen daar hun invloed uitoefenden om mensen te leren over het evangelie van Jezus. Maar wanneer een cultuur de verspreiding van het evangelie in de weg staat, doorbrak en doorbreekt God die cultuur met onorthodoxe methoden die vaak vervolging met zich meebrachten en meebrengen; want je zou toch eens de mannelijke ego en controledwang schaden.
Een kerkcultuur waar vrouwen niet onbeperkt door de Heilige Geest gebruikt kunnen worden, daar is een geestelijke barrière ontstaan. Wanneer dat in Gods naam gebeurt, dan verandert een kerkcultuur in een religieuze cult, niets is erger dan dat. Tijd om op te staan omwille van Jezus en Zijn Geest die zo graag vrij wil werken, door mannen, vrouwen, jongens en meisjes die hun leven aan Jezus hebben gegeven. Dit om nog velen te redden van het oordeel over hun zonden waarmee ieder geconfronteerd gaat worden, kerkmens en heiden.
- Lees de boeken van de historicus en romanschrijver Robert Fabbri. ↩︎
- Historie van vrouwen in de vroege kerk ↩︎